Global Ar-Ge 100! Yekta Özözer'in analiziyle...

Dünyada Farma (İlaç), savunma, çelik gibi sektörlerin Ar-Ge yatırımları göreceli olarak azalmakta. Otomotiv bu alandaki üstünlüğünü sürdürmekte ama esasen Ar-Ge yatırımları ve teknolojik odak internet, yazılım, veri analizi, yapay zekâ ve e-ticaret gibi alanlara yönelmekte. Ülkemiz ise otomotiv dışında bu alanlara yeterince odaklanmamakta.

Yekta Özcan Özözer, İnovasyon Danışmanı, Eğitimcisi, Yazar     yekta.ozozer@abcdanismanlik.com 

PwC’ın 2011-2017 dönemi Global Ar-Ge Yatırımları İlk 1000 Firma listesini analiz ettiğimizde önümüzdeki 10 yılda dünya ekonomisini sektörel ve bölgesel olarak etkileyebilecek bazı trendlerin ipuçlarını da görebiliyoruz.

Ar-Ge yatırımlarının sektörel gelişiminden dünya ekonomisinin de önümüzdeki 10 yıldaki büyüme ve gelişme trendlerini öngörebiliyoruz.

Tüm ürün ve hizmetler, hatta insanoğlu dahil doğadaki tüm canlılar S (Sigmoid) Eğrisini gelişimsel olarak yaşarlar. Doğru müşteri ihtiyacını ve bunun için çözümü yakalayan bir ürün-hizmet geliştirilerek başlangıçta kârlılığı arttırabilir. Ancak yıllar içerisinde (i) rakipleri tarafından taklit edilir. Örneğin, yeni geliştirilen bir elektronik komponent, mikroişlemci, elektrikli araç, internetten satış sistemi, ERP başlangıçta yüksek fiyat ile satılır. Dikkate genelde alınmayan bir etkiye daha maruz kalır: (ii) bu ürünü-hizmeti daha iyi sağlayan farklı bir ürün-hizmetin sunulması. Varan ve Ulusoy’un havayolları sektöründe olumsuz etkilenmesi gibi. Bu iki dinamik o ürün-hizmetin ve onun sektörünün yıllar içindeki kümüle kârının erimesine, hatta zarara geçmesine neden olur. Global Ar-Ge 1000 firma analizinde de bu gerçeği sürekli göz önünde bulundurmamız gerekir.

Global Ar-Ge 1000 firmalar Ar-Ge yatırımları toplamının 2012-2017 arasındaki 5 yılda 512,9 milyar dolardan 701,6 milyar dolara, yani 5 yılda toplam yüzde 36,8 büyüdüğünü görüyoruz. 2012-2017 döneminde 5 yıllık Ar-Ge yatırımları büyüme rakamını tüm sektörler bazındaki analizimizde ağırlıklı ortalama büyümesi olarak baz aldık ve ortaya çok ilginç sonuçlar çıktı.

• Petrol ve Gaz Ürünleri

Bu sektör 2011’de cirosu en yüksek sektördü. Özellikle ABD’nin Rusya’ya karşı öncülük ettiği siyasi gelişmeler sonucunda petrol fiyatlarının düşmesi, bir ölçüde de doğal enerji kaynaklarının bu süre zarfındaki gelişmeler nedeniyle 2012’deki toplam 3,24 trilyon dolarlık satışları yüzde 49,3’lük bir düşüş ile 2017’de 1,64 trilyon dolara gerilemesi ile birinciliği kaybetti. Zaten ciroya oranı göreceli düşük olan Ar-Ge yatırımları 5 yılda nominal olarak 1,0 milyar dolar, oransal olarak da yüzde 10,8 küçüldü.

• Otomotiv

Ar-Ge İlk 1000 firma listesinde cirosu en büyük sektör 2012’deki 1,469 trilyon dolarlık toplam satışlarını 5 yılda yüzde 39,2’lik artış ile 2017’de 2,046 trilyon dolra çıkartan bu sektör olmuştur. Otomobil üreticileri 5 yıl içinde hem cirolarını dünyanın bu alanda en büyük sektörü yapmışlar, hem de Ar-Ge yatırımlarını da $56,8 milyardan en büyük sektörel nominal rakam artışı olan 24,3 milyar dolarlık artış ile 81,2 milyar dolara yükseltmişlerdir. Ar-Ge yatırım hızı da ciro artış hızını geçerek cironun yüzde 4,0’üne yükselmiştir.

• İnternet Yazılım ve Hizmetleri

Son 5 yılda 23,0 milyarlık artış ile 2017’de Ar-Ge harcamalarını 32,6 milyar dolara çıkaran tüm sektörler arasında otomotivin ardından 2. sıraya yükselmiştir. Ar-Ge Yatırımlarındaki bu artışın en önemli itici gücü (5,2 milyar dolardan 13,9 milyar dolara yükselten) Alphabet, (0,4 milyar dolardan 5,9 milyar dolara yükselten) Facebook, Twitter gibi firmaları ile ABD ve Alibaba, Tencent, NetEase ve arama motoru Baidu gibi firmaları ile Çin’dir. Bu alandaki Ar-Ge yatırımları ile de dünyada bu alanda 2. büyük sektör yatırımcısı haline gelen Çin stratejik olarak internet yazılımları alanında birçok Startup firmasını özellikle desteklemektedir.

• İnternet ve E-Ticaret

Bu sektör Ar-Ge Yatırımları tutarını 2012’deki 3,8 milyar dolardan büyük bir artış ile 2017’de 20,8 milyar dolara yükseltmiş ve nominal Ar-Ge yatırımları artışında tüm sektörler içinde 4. sıraya yükselmiştir. İnternet ve Doğrudan Dijital Pazarlama sektöründeki bu büyük Ar-Ge gelişmesinde Ar-Ge Yatırımlarını 2017’de 16,1 milyar dolara ve cirosunun yüzde 11,8’ine yükselten Amazon.com, Inc, Expedia ve Netflix, TripAdvisor Inc, Shutterfly Inc, Overstock.com Inc gibi ABD şirketleri ve bu alanda Amerika’ya tehdit oluşturmaya başlayan başta Ctrip.com Int. Ltd. olmak üzere JD.com Inc, Vipshop Holdings Ltd. gibi Çin şirketleri etkili olmuştur.

• İlaç 

Farma/İlaç sektörü dünyanın en büyük Ar-Ge harcaması yapan sektörü konumunu kaybetmiştir. Ar-Ge harcamaları son 5 yılda yüzde 18,6 artmıştır. Bu oran, Global 1000 şirketlerinin 5 yıllık yüzde 36,8’lik büyüme oranının gerisinde kalan bir artıştır.

Yine de bu sektörü tek başına değerlendirmemek gerekir. Bu sektör birçok yatırımını gelecek vaat eden biyoteknoloji alanına yönelmiş ve Ar-Ge yatırımı en yüksel Global 1000 şirketin 66’sı bu sektörden gelmiş ve nominal 20,6 milyar dolar gibi önemli bir artış ile 3. büyük nominal artışı sağlamıştır. İlaç ve biyoteknoloji Ar-Ge yatırımlarında son yıllarda artış toplamı böylece 37.4 milyar dolara ulaşmıştır. Üzücü bir tespit olarak: Ülkemiz dünyanın nominal olarak en yüksek 2. Ar-Ge Yatırımını yapan biyoteknoloji alanında neredeyse hiç yoktur. 4,8 milyonluk düşük bir nüfusa sahip olan İrlanda Cumhuriyeti’nin Global 1000 listesindeki toplam 15 şirketinin 4’ünü ilaç ve 3’ünü biyoteknoloji şirketlerini oluşturmaktadır.

Dergimizin Kasım 2017 sayısında incelediğimiz Türkiye 2016 Ar-Ge analizimizde belirttiğimiz üzere, Ar-Ge Yatırımları en yüksek 50 firma arasında sadece 3 ilaç firması (Abdi İbrahim, Nobel, Zentiva), ilk 100’de ise sadece 5 ilaç firması yer almakta, Ar-Ge Yatırımlarının ciroya oranı ise yüzde 4,2’yi geçmemektedir. Hâlbuki Global 1000 Firmanın 2017 Ar-Ge yatırımlarının cirolarına oranı Farma’da yüzde 14,7, biyoteknoloji’de ise yüzde 22,6’dır. Bu alanda gerilememizin bir nedeni de ülkemiz ilaç sanayinin, özellikle listedeki bu firmalar dışındakilerin Ar-Ge’ye dayalı katma değerli değil özellikle son yıllarda biraz da devlet politikalarımız çerçevesinde daha çok ucuz jenerik ürün ve yurtdışından verilen formüle göre fason ürün üretimlerine dayalı büyüme eğilimi göstermesidir. Bu dönemde birçok ülke ise artık DNA/RNA sentezi, genetik, hücre ve doku mühendisliği gibi geleceğin teknolojilerini de içeren biyoteknoloji alanına özellikle odaklanmaktadır.

• Savunma ve Havacılık

Global 1000 Firma arasındaki toplam 30 firmasının 15’ini Boeing, UTC, Lockheed Martin, Raytheon gibi ABD firmalarının, 3’ünü Fransız, 3’ünü de Britanya firmalarının oluşturduğu havacılık, uzay ve savunma sektörü 2012’deki toplam 18,6 milyar dolar Ar-Ge harcamasını yüzde 15,5’lik bir artış ile 21,5 milyara yükselebilmiştir. Ar-Ge yatırımlarının ciroya oranının yıllar içerisinde yüzde 4,0 seviyelerinde stabil seyretmesi bu sektörün 2016 sonuna, yani Trump ABD yönetiminin başına gelinceye kadar toplam ciro artışının da düşük olması nedeniyle Ar-Ge harcamalarının sınırlandırılması olarak değerlendirilebilir. Trump yönetiminin başta Ortadoğu olmak üzere silah satışına ağırlık vermesi sektörü ABD firmalarının cirolarının artacağına bir işarettir.

Dergimizin Kasım 2017 sayısında incelediğimiz Türkiye 2016 Ar-Ge analizimizde savunma sanayimizin Ar-Ge yatırımlarına dikkatinizi çekmiştik. Ülkemizde Ar-Ge yatırımlarının en kuvvetli itici gücü, Ar-Ge yatırımları cirosunun yüzde 33,0’ına ulaşan Aselsan, yüzde 28,30’una ulaşan TAI-TUSAŞ, yüzde 37,0’ına ulaşan Roketsan gibi firmalardır. Benim de Ar-Ge çalışmalarında yakından yer aldığım savunma sanayi yatırımlarımız belirli bir ölçüde Yazılım Ar-Ge’si içermekte, ama çok az sivil sektörlere yönelik çalışmalar gerçekleştirmektedir. Yani, dünyanın internete, yazılıma yöneldiği, savunma sanayi yatırımlarını sınırlandırdığı bir dönemde ülkemiz tersi bir Ar-Ge istikametine yönelmiştir.

• Küresel Trendler

• 2017 Global 1000 şirket Ar-Ge yatırımın yüzde 43,5’ini gerçekleştiren ABD hâlâ açık ara dünyanın en fazla Ar-Ge yatırımı yapan ülkesidir. Ancak birlikte düşünmemiz gereken Çin ve Hong Kong 2012’deki Ar-Ge yatırımlarını son 5 yılda sırasıyla yüzde 150,4 ve yüzde 160,8 gibi çok üst seviyede bir artış ile arttırmışlardır.
• Kore ve Tayvan da Global 1000 Firma Ar-Ge Yatırımlarının 2012’den 2017’e yüzde 36,8’lik ortalama artışının üzerinde büyümüşlerdir.

Özetle Çin başta (Japonya hariç) Uzak Doğu ülkeleri teknolojik olarak daha büyük bir dalga ile gelmektedir.

• Japonya’nın durumu çok ilginç. 1960-2000 döneminin Ar-Ge artış şampiyonu Japonya bu alanda artık zemin kaybetmektedir. Hitachi, Panasonic, Fujitsu Ltd, NEC Corporation, Pioneer, Mitsubishi gibi dünya çapındaki firmalarının Ar-Ge yatırımları 5 yılda ciddi gerilemiştir. Sonuçta Japonya’nın toplam Ar-Ge yatırımları 5 yılda sadece yüzde 12,1 gibi ortalamanın çok altında bir oranda artabilmiş, 2017 Toplam Ar-Ge Yatırımları içindeki payı da düşmüştür.
• Yine, son yüzyılda Teknolojik üstünlüğü ile dünyayı domine etmiş Avrupa ülkeleri Ar-Ge, yani geleceğin üstünlüğü şansını kaybetmektedirler. Fransa, İsviçre, İsveç gibi ülkeler Global 1000 Firma ortalamasının altında artış gerçekleştirebilmiş, Finlandiya ve İtalya Ar-Ge Yatırımlarında 5 yılda sırasıyla -yüzde 16,3 ve -yüzde 1.6 gerilemiştir.
• Avrupa’da Almanya, Hollanda ve İrlanda ise Global 1000 firma, yani ülkeler Ar-Ge yatırımları artış ortalamasının üzerinde Ar-Ge büyümesi kaydederek Avrupa’daki refahın giderek Güney’den Almanya ve çevresine yönelmesi eğiliminin önümüzdeki 10 yılda daha da güçleneceği öngörüsünde bulabilmemizi sağlamaktadır.
• Tabloyu incelemeden yukarıdaki ülke sonuçlarını bekliyordum. Ama beni 2017’deki Ar-Ge Yatırımları 2012’e göre yüzde 63,3 azalan Hindistan şaşırttı. Bunun nedeni ise Hindistan’ın Ar-Ge yatırımlarının çoğunluğunu sağlayan dünya yazılım devi Infosys’in, 2012-2016 döneminde Ar-Ge yatırımları arttırıp 2016’da $7,43 milyara yükseltmesine rağmen rakamın 2017’de aniden 0,12 milyar dolara düşmesi. (PwC’e verilen 2017 rakamı da belki sağlıklı olmayabilir). Diğer Hint firmalarında ise ciddi bir küçülme görülmüyor. Küresel otomotiv sektörünün dinamiklerini bile etkileyen Tata ve Mahindra’da ise ciddi bir Ar-Ge gelişmesi var. Bir de Hindistan’ın yazılım iş modelinde, nitelikli ve yazılımda Ar-Ge geliştirebilecek birçok yazılım mühendisinin dünyada ilk 1000 firma arasına giremeyecek birçok küçük ve orta ölçekli yazılım firmalarında istihdam edildiğini unutmamak gerekiyor. Yani, henüz Uzak Doğu kadar değil olmasa da Hindistan da belli bir ölçüde Ar-Ge üst ligine geliyor!